Sitikolin (sitidin 5-difosfat kolin, CDP-kolin) fosfatidilkolin kimi fosfolipidl?rin istehsal? ü?ün vacibdir. Bu molekullar b?d?nd? hüceyr? membranlar? v? qoruyucu sinir ?rtükl?ri yarad?r [1]. Sitikolin adi kolin v? ya h?tta alfa-GPC-d?n daha mür?kk?b bir molekuldur, lakin beyind? t?bii olaraq istehsal olunan eyni madd?dir. Qar???ql???n qar??s?n? almaq ü?ün elm adamlar? onu müalic? olaraq istifad? edildikd? "sitikolin", b?d?nd? istehsal edildikd? is? "CDP-xolin" adland?rma?a q?rar verdil?r [2]. Q?bul edildikd?n sonra iki birl??m? burax?r: sitidin v? kolin. Onlar qan-beyin baryerini ke?dikd?n sonra beyind?ki neyronlar onlardan sitikolin v? dig?r fosfolipidl?r haz?rlamaq ü?ün istifad? edirl?r [3]. Kolin sinir sisteminin düzgün i?l?m?sini t?min etm?k ü?ün asetilkolin v? dig?r neyrotransmitterl?ri gücl?ndirir. B?d?n sitikolinini bir ?ox dig?r faydal? birl??m?l?r? ?evirir. Buna g?r? d?, sitikolin adi koline nisb?t?n daha ?ox fayda v? daha az yan t?sir g?st?r? bil?r [4,5,3].

Nec? i?l?yir

Sitikolin neyrotransmitterl?rin v? hüceyr? tikinti bloklar?n?n istehsal?n? art?r?r. Asetilkolinl? yana??, beyind? norepinefrin v? dopamini art?r?r [4,6]. O, beyin qan ax?n? gücl?ndir? v? daha ?ox enerji istehsal etm?k ü?ün mitoxondril?ri stimulla?d?ra bil?r [4,5,2]. Adekvat CDP kolin s?viyy?l?ri miyelin adlanan qoruyucu sinir membran? quran fosfatidilkolini v? sfinqomielini qoruyur. Sitikolin h?m?inin iltihabl? ferment fosfolipaz A2-ni inhib? edir v? ?sas antioksidant glutatyonu art?r?r [7,8]. Xülas?, sitikolin neyrotransmitterl?ri tarazla?d?rmaqla v? sinir sistemini oksidl??m?d?n v? ya?a ba?l? z?d?l?rd?n qorumaqla i?l?yir [9,10,1].

P?hriz m?nb?yi

Orqanizm sitikolin sitidin v? xolind?n sintez edir. Qida vasit?sil? sitikolin s?viyy?l?rini art?rma??n ?n yax?? yolu h?r ikisini t?min ed?n adekvat qida m?nb?l?rini istehlak etm?kdir. Kolinl? z?ngin qidalara [11,12] daxildir: Orqan ?ti (qaraciy?r) yumurtalar? toyuq bal??? Bütün tax?llar Sitidin ?n ?ox ?td? (xüsusil? orqan ?tind?) c?ml?nmi? bir RNT nukleozididir; Bulama südünd? d? olur [13,14]. Sitikolin ?lav?l?ri (Cognizin, Somazina) ?lav? kolinin ba?qa potensial m?nb?yidir: xolin alfa-GPC fosfatidilkolin lesitin

Sitikolinin sa?laml?q faydalar? etibarl? ola bil?r

1) Koqnitiv inki?af

Ya?la ?laq?dar idrak qabiliyy?tinin azalmas? Beyin? qan ax?n?n?n azalmas? v? ya dig?r s?b?bl?rd?n dolay? ya?la birlikd? koqnitiv qabiliyy?tl?r azalma?a meyllidir. 14 klinik t?dqiqat?n n?z?rd?n ke?irilm?si bel? n?tic?y? g?ldi ki, CDP-kolin z?if v? orta d?r?c?d? koqnitiv poz?unlu?u olan x?st?l?rd?, o cüml?d?n beyin d?vran? z?if olan x?st?l?rd? yadda? v? davran??? yax??la?d?ra bil?r [9]. 2800-d?n ?ox ya?l? x?st?nin m?lumatlar?na ?sas?n, sitikolin müalic?si ald?qdan sonra x?st?l?rin 21%-d? yadda? probleml?ri yoxa ??x?b, x?st?l?rin 45%-d? yadda? yax??la??b. Bu t?dqiqatda plasebo n?zar?ti yox idi, buna g?r? d? n?tic?l?ri bir duz tax?l?yla q?bul etm?liyik [18]. Sitikolin (9 ay ?rzind? 1000 mq) yüngül koqnitiv poz?unlu?u olan 350 ya?l? x?st?d? faydal? olmu?dur, ?ünki o, [19]: Oksidl??dirici z?r?rin qar??s?n? almaq ü?ün norepinefrin v? dopamin s?viyy?l?rini art?rmaq ü?ün sinir membranlar?n? gücl?ndirir. Sitikolin (2000mg) dozas? n? q?d?r yüks?k olarsa, effekt bir o q?d?r yax?? olar [20,21,22]. Bir ?ox insanlar dü?ünc?ni yax??la?d?rmaq, yadda?? gücl?ndirm?k v? idrak qabiliyy?tinin azalmas?n?n qar??s?n? almaq ü?ün sitikolind?n istifad? edirl?r. G?lin g?r?k elmin tapmaca kimi rolu haqq?nda n? dey?c?k... 135 sa?lam yetkin insan üz?rind? apar?lan iki klinik s?naqda sitikolin (250-500 mq) diqq?ti v? zehni ayd?nl??? yax??la?d?rd? [23,24]. T?rkibind? kofein v? CDP kolin (250 mq) olan i?ki 60 k?nüllüd? koqnitiv performans? art?r?b v? reaksiya müdd?tini azald?r. Kofein m?lum bir stimulla?d?r?c?d?r v? n?tic?l?r? t?hf? vermi? ola bil?r [25]. 24 sa?lam yetkind? daha yüks?k dozada sitikolin (500 v? ya 1000 mq) müxt?lif koqnitiv markerl?ri - emal sür?tini, i? v? ?ifahi yadda??, icra funksiyas?n? yax??la?d?rd?, ancaq idrak qabiliyy?ti z?if olanlarda [26]. Eyni ara?d?rmada, ?lav?l?r ara s?viyy?li ifa??lara he? bir t?sir g?st?rm?di v? h?tta yüks?k performans g?st?r?nl?rd? idrak qabiliyy?tini bir q?d?r pozdu. [26] Esrardan sui-istifad? idrak qabiliyy?tini z?ifl?dir. 19 xroniki marixuana ??k?n bir ara?d?rmada sitikolin (8 h?ft? ?rzind? günd? 2000 mq) impulsiv reaksiyalar? azald?b v? bili?sel performans? yax??la?d?r?b. Bütün i?tirak??lar siqareti t?rgitm?k ist?dil?r v? t?dqiqat??lar sitikolinin t?sirl?rinin onlar? bu istiqam?t? y?n?ltm?y? k?m?k ed? bil?c?yini t?klif etdil?r [27,28]. ?lkin ara?d?rmalara g?r?, sitikolin xüsusil? z?if idrak qabiliyy?ti olan insanlarda diqq?ti v? zehni ayd?nl??? gücl?ndir? bil?r.

2) ?nsultun reabilitasiyas?

Mü?yy?n bir beyin b?lg?sin? qan t?darükünün k?silm?si neyronlar? ?ldür? v? ciddi beyin z?d?l?nm?sin? s?b?b ola bil?r. Sitikolin sinir membranlar?n? gücl?ndirm?kl? v? s?rb?st radikallar?n istehsal?n?n qar??s?n? almaqla k?m?k ed? bil?r [29,30]. D?rd klinik t?dqiqat?n (1300-d?n ?ox x?st?) meta-analizin? ?sas?n, insultdan sonra 24 saat ?rzind? 2000 mq sitikolin q?bulu tam sa?alma ehtimal?n? 38% art?rm??d?r [10]. 4000-d?n ?ox insultdan sa? ??xanlar?n m?lumatlar? g?st?rir ki, sitikolin n?tic?l?ri v? Q??S-in sa?almas?n? yax??la?d?r?r; Daha yüks?k dozalar (2000-4000 mq) daha t?sirli olur. Bu i?d? plasebo n?zar?ti yox idi, ona g?r? d? q?ti n?tic? ??xarmaq mümkün olmad? [31]. 3000-d?n ?ox x?st? üz?rind? apar?lan iki t?dqiqatda k?skin insult ü?ün CDP-kolinin he? bir ?h?miyy?tli faydas? tap?lmad? [32,33]. Qan laxtalanmas?na s?b?b olan d?rmanlar k?skin insult ü?ün ilk se?im olaraq qal?r. Birl??dirilmi? iki ara?d?rma, sitikolinin ?lav? fayda t?min ed? bil?c?yi v? ya üstünlük verdiyi müalic?ni ala bilm?y?n x?st?l?r? k?m?k ed? bil?c?yi q?na?tin? g?ldi [34,35]. Sitikolinin vaxt?nda t?tbiqi vuru?un sa?almas?n? yax??la?d?ra bil?r, lakin t?dqiqat m?hduddur. Qan laxtalanmas?na s?b?b olan d?rmanlar k?skin insult ü?ün ilk se?im olaraq qal?r.

3) G?rm? probleml?ri

Beyin v? onur?a beynind?ki sinirl?ri qorumaq kimi, sitikolin d? optik sinir? eyni faydal? t?sir g?st?r? bil?r. O, retinal neyronlar?n z?d?l?nm?sini b?rpa ed? v? [1] kimi g?z x?st?likl?rinin müalic?sind? k?m?k ed? bil?r: Optik neyropatiya Qlaukoma Ambliyopiya Qlaukoma Artan g?z t?zyiqi v? dig?r amill?r optik sinir? z?r?r ver? bil?r v? b?z?n tam korlu?a s?b?b olan qlaukoma s?b?b ola bil?r [36]. 80 qlaukoma x?st?sind? apar?lan iki klinik s?naqda uzunmüdd?tli oral sitikolin sinir z?d?l?nm?sini b?rpa etdi, g?rm? qabiliyy?tini yax??la?d?rd? v? x?st?liyin gedi?at?n? yava?latd? [37,38]. Citicoline g?z damc?lar? dig?r iki klinik s?naqda (68 x?st?) [39,40] eyni n?tic?l?ri g?st?rdi. Ambliyopiya v? ya "t?nb?l g?z" g?zl?r v? beyin yax?? ünsiyy?t qurmad?qda ba? verir. Bir g?zd? bulan?q g?rm?y? s?b?b ola bil?r. [41] 190 u?aq üz?rind? apar?lan ü? klinik s?naqda oral sitikolin standart ambliyopiya müalic?sini (g?z yamas?) yax??la?d?rd? [42,43,44]. CDP xolin inyeksiyas? (günd?lik 1000 mq) ambliyopiyas? olan 10 b?yükd? optik siniri sa?altd? v? g?rm? qabiliyy?tini yax??la?d?rd?. T?dqiqat ki?ik bir nümun? ?l?üsün? malik idi v? plasebo n?zar?ti yox idi, buna g?r? d? n?tic?l?r ?übh?lidir [45]. Optik neyropatiya Optik neyropatiya g?rm? qabiliyy?tin? mane ola bil?c?k ba?qa bir optik sinir z?d?sidir. Optik neyropatiyas? olan 26 x?st?d? sitikolin (2 ay ?rzind? günd? 1600 mq) sinir z?d?l?nm?sini b?rpa ed?r?k g?rm? qabiliyy?tini yax??la?d?rm??d?r [46]. Kifay?t q?d?r d?lil Bu b?lm?d?ki poz?unluqlar?n h?r hans? birinin müalic?si ü?ün sitikolin istifad?sini d?st?kl?y?n etibarl? klinik sübut yoxdur. A?a??dak? son heyvan t?dqiqatlar?n?n, hüceyr? ?sasl? t?dqiqatlar?n v? ya ?lav? ara?d?rmaya s?b?b olan a?a?? keyfiyy?tli klinik s?naqlar?n xülas?sidir. Ancaq bunlar? h?r hans? bir sa?laml?q faydas? kimi ??rh etm?m?lisiniz.

4) Beyin z?d?si

Oksidl??dirici stress, otoimmün reaksiyalar v? ?traf mühitin toksinl?ri beyin hüceyr?l?rin? ciddi ziyan vura bil?r. Sitikolin hüceyr?l?rin miyelin qab???n? qoruyaraq v? vacib n?rotransmitterl?ri gücl?ndir?r?k beyni v? onur?a beynini bu stressl?rd?n qoruyur. Alzheimer x?st?liyi ü? klinik s?naqda Citicoline (1-3 ay ?rzind? günd? 1000 mq) Alzheimer x?st?liyinin simptomlar?n? yax??la?d?rd? [47,48,49]: T?kmill??dirilmi? zehni performans beyin? qan ax?n? stimulla?d?rd?, iltihab molekullar?n?n (histamin v? IL1B) s?viyy?sini azaltd?. ü?üncü bir ara?d?rmada, Alzheimer x?st?liyin? genetik meyli olan x?st?l?r (APOE-e4 da??y?c?lar?) daha b?yük faydalar g?rdül?r. Bu mühüm tap?nt?d?r, ?ünki APOE-e4 da??y?c?lar? müxt?lif müdaxil?l?r? f?rqli (v? ?ox vaxt daha pis) cavab verir [48,50]. Citicoline Alzheimer x?st?liyi ü?ün d?rman müalic?sinin t?sirini gücl?ndirdi v? iki mü?ahid? s?na??n?n (600-d?n ?ox x?st?) gedi?at?n? yava?latd? [51,52]. Alzheimer x?st?liyi olan si?ovullarda sitikolin sinirl?ri protein mutasiyalar?ndan qoruyur v? qan ax?n? azald?r. N?tic?d?, si?ovullarda daha az koqnitiv poz?unluqlar v? yax??la?d?r?lm?? yadda? var idi [53]. Citicoline Alzheimer x?st?liyini müalic? etm?y? v? standart müalic?ni yax??la?d?rma?a k?m?k ed? bil?r, lakin m?vcud klinik sübutlar z?ifdir. Parkinson x?st?liyi Parkinson x?st?liyind? dopamin neyronlar?n?n m?hv edilm?si ?z?l? s?rtliyin?, titr?m?l?r? v? dig?r simptomlara s?b?b olur. Parkinson x?st?liyi olan si?ovullarda sitikolin beyind? dopamin s?viyy?sini art?raraq ?z?l? s?rtliyini aradan qald?r?r. O, h?m?inin standart müalic?nin t?sirini art?r?r [54,55]. Da??n?q skleroz Xarici sinir t?b?q?sinin miyelin qab???n?n iltihabi destruksiyalar? ciddi fiziki v? idrak poz?unlu?u il? mü?ayi?t olunan da??n?q skleroza s?b?b ola bil?r. Da??n?q sklerozu olan heyvanlarda elm adamlar? sitikolinin miyelinin b?rpas?n? v? motor koordinasiyas?n? gücl?ndirm?k potensial?n? mü?ahid? etmi?l?r [56,57].

5) Psixi poz?unluqlar v? narkomaniya

Depressiya 50 x?st? üz?rind? apar?lan t?dqiqatda antidepresanta (sitalopram) sitikolin ?lav? etm?k depressiv simptomlar? v? sa?alman? yax??la?d?rm??d?r [58]. Si?ovullarda CDP-kolin beynin yadda?, ?hval v? h?r?k?t m?rk?zl?rind? norepinefrin, dopamin v? serotonin s?viyy?l?rini art?r?r [59,60]. Metamfetamin v? kokain alud??il?ri Sitikolin 60 metamfetamin (met) alud??isind? depressiya ?lam?tl?rini azald?b, lakin narkotik istifad?sin? he? bir t?siri olmay?b (3 ay ?rzind? 2000 mq/gün). 31 metamfetamin as?l?s? üz?rind? apar?lan ba?qa bir ara?d?rmada sitikolin beyni qorudu v? narkotik istifad?sini azald?b [61,62]. Bipolyar poz?unlu?u olan 130-dan ?ox kokain alud??isind? sitikolin (3 ay ?rzind? 500-2000 mq) narkotik istifad?sini azald?b, lakin ?hval-ruhiyy?y? t?sir etm?yib. Bununla bel?, 20 a??r kokain istifad??isi üz?rind? apar?lan s?naqda he? bir effekt verm?di [63,64,65]. Doqquz s?na??n n?z?rd?n ke?irilm?si, sitikolinin madd? as?l?l???na, xüsus?n d? kokain? cüzi fayda g?tir? bil?c?yi q?na?tin? g?ldi, lakin daha güclü klinik sübutlara ehtiyac oldu?unu vur?ulad? [66]. Sitikolin ?izofreniya x?st?si olan 66 x?st?d? standart müalic?nin t?sirini art?rm??d?r. O, emosional donuqluq, z?if ünsiyy?t v? s?rtlik kimi s?zd? "m?nfi" simptomlar? yax??la?d?r?r. Bunlar? ?n?n?vi d?rmanlarla müalic? etm?k xüsusil? ??tindir [67]. 24 sa?lam yetkin insanda CDP-xolin ?izofreniyada ümumiyy?tl? qeyri-aktiv olan nikotinik asetilkolin reseptorunu stimulla?d?rmaqla idrak? gücl?ndirir [26]. ?lkin t?dqiqatlar ümidvericidir, lakin psixi poz?unluqlar? v? narkotik as?l?l???n? müalic? etm?k ü?ün sitikolin istifad?sini d?st?kl?m?k ü?ün kifay?t q?d?r d?lil yoxdur.