Д?ние ж?з?ндег? халы? ?артаюына байланысты ?ант диабет?, жо?ары ?ан ?ысымы ж?не сем?зд?к сия?ты жас?а байланысты созылмалы аурулар к?бей?п келед? ж?не б?л метаболикалы? аурулар ?арт адамдар?а ауыр ж?к т?с?ред? ж?не ж?рек-?ан тамырлары ауруларыны? ?ауп?н арттырады. Ж?рек те жасына байланысты тер?с ?згер?стерге ?шырайды, сайып келгенде, жасына байланысты ж?рек-?ан тамырлары ауруларыны? б?р?атарына ?келед?.

?

Ж?рек-?антамыр аурулары (Ж?А) – 50 жастан ас?ан адамдарда жи? кездесет?н, ауруша?ды?ы жо?ары, м?гедект?к де?гей? жо?ары ж?не ?л?м-ж?т?м к?рсетк?штер? жо?ары болатын жалпы ауруларды? адам ?м?р? мен денсаулы?ына елеул? ?атер т?нд?ру?. CVD миокард фиброзымен, аутофагияны? т?мендеу?мен, митохондриялы? тоты?у стресс?н?? жо?арылауымен ж?не метаболикалы? те?гер?мс?зд?кпен байланысты. Сонды?тан Ж?А-ны? ерте себеб?н емдеу ?аз?рг? ?ылым мен медициналы? к?мект?? ?зект? м?селес? болып табылады.

?

Со??ы онжылды?тарда к?птеген зерттеулер ж?рек-?ан тамырлары ауруларыны? алдын алу ж?не емдеу ?ш?н таби?и ?н?мдерд? пайдалануды атап ?тт?. Таби?и ?н?мдер – б?л е? алдымен жеуге жарамды ж?не д?р?л?к ?с?мд?ктерден алынатын биологиялы? белсенд?л?кт?? ке? спектр? бар химиялы? заттарды? ?лкен класы. Зерттеулер к?рсеткендей, CVD кез?нде таби?и ?н?м терапиясыны? ?сер ету механизмдер?не мыналар к?ред?: аутофагияны ынталандыру, ?арыншаны? ?айта ??рылуын кеш?кт?ру, тоты?у стресс?н ж?не ?абыну реакциясын т?мендету, апоптозды тежеу ??ж?не ж?рек б?лшы?ет?н ишемиядан немесе ишемиядан/реперфузиядан (I/R) ?ор?ау.

?

Таби?и ?н?мдер ж?не оларды? ?сер ету механизмдер?

?

Жет?лд?р?лген аутофагия

?

?артаю кез?ндег? кардиомиоциттер потенциалды уытты а?уыз агрегаттары мен за?ымдал?ан органеллаларды жою ?ш?н лизосомалы? деградация жолы – аутофагия?а с?йенед?. Аутофагияны жо?алту ж?рек ?ызмет?н?? т?мендеу?не ?келу? м?мк?н. С?т?орект?лерд?? рапамицинн?? (mTOR) нысанасы, серин/треонин протеинкиназасы с?т?орект?лердег? ?орект?к гомеостазды? ма?ызды реттеуш?с? болып табылады. mTOR активтену? аутофагияны тежейд?, ал AMP-белсенд?р?лген протеинкиназа (AMPK) аутофагияны? о? реттеуш?с? рет?нде, е? алдымен, mTOR кешен?н тежеу ??ар?ылы ?рекет етед?.

?

Ресвератрол – жержа??а?, м?кжидек, к?кжидек ж?не ж?з?м сия?ты к?птеген ?с?мд?к та?амдарында кездесет?н таби?и полифенол. Ол ?абыну?а ?арсы, антиоксидантты, ?артаю?а ?арсы ж?не к?шейт?лген аутофагия сия?ты ж?рек-?ор?аныс ?серлер?н ?оса ал?анда, денсаулы??а ?рт?рл? ?леуетт? арты?шылы?тар?а ие. Зерттеулер ресвератролды? ?рт?рл? жолдар ар?ылы AMPK белсенд?ру ар?ылы аутофагия?а ы?пал ете алатынын к?рсетт?. Сонымен ?атар, ресвератрол mTOR кешен? 2(mTORC2) ?м?р с?ру жолын белсенд?ру ар?ылы жасушаны? ?м?р с?ру?н индукциялай алады.

?

Берберин к?птеген д?р?л?к ?с?мд?ктерд?? тамырынан, тамырынан ж?не ?абы?ынан алынады ж?не ?абыну?а ?арсы, антиоксидантты ж?не аутофагияны реттеуд? ?оса ал?анда, ?рт?рл? фармакологиялы? ?серге ие. AMPK активаторы рет?нде берберин AMPK белсенд?ру ар?ылы аутофагияны тудыруы м?мк?н, сонымен ?атар mTOR тежеу ??ар?ылы аутофагияны к?шейте алады.

?

Куркумин - з?мб?р т??ымдастарынан алын?ан д?мдеу?ш ж?не к?б?несе карриде ?олданылады. Куркумин PI3K-AKT-mTOR сигналды? жолын тежеу, AKT ж?не mTOR фосфорлану де?гейлер?н т?мендету, LC3-II жо?ары реттеу, BECN1 экспрессиясын к?шейту, BECN1 ж?не BCL-2 арасында?ы ?зара ?рекеттесу ж?не FoxO1-т? к?шейту ар?ылы аутофагияны тудыруы м?мк?н.

?

Тоты?у стресс?н ж?не созылмалы ?абынуды тежейд?

?

Тоты?у стресс? ж?не созылмалы ?абыну Ж?А патофизиологиясында болатын нег?зг? молекулалы? ?згер?стер болып табылады. ?абыну егде жаста?ы адамдарда т?ра?ты т?рде белсенд? ж?не Ж?А ?ау?п факторы болып табылады. ?абынуды ерте реттеу CVD пайда болуын ж?не дамуын болдырмауы немесе баяулатуы м?мк?н.

?

Сезамин к?нж?т т??ымдары мен майларында?ы е? к?п м?лшерде майда ерит?н лигнин болып табылады ж?не антиоксидантты ж?не ?абыну?а ?арсы ?рекеттерд? ?оса ал?анда, ?рт?рл? фармакологиялы? функциялар?а ие. Сезамин PPARγ, LXRα ж?не ABCG1 экспрессиясын реттей алады, макрофагтарда?ы холестеринн?? а?уын ынталандырады ж?не тоты??ан LDL индукциялан?ан холестеринн?? жиналуын ти?мд? тежей алады, осылайша макрофагтарда к?б?к жасушаларыны? пайда болуына жол бермейд?.

?

Ликопен - ?с?мд?ктерд?? хлоропласттары мен хромосомаларында, сондай-а? эубактериялар мен балдырлар сия?ты кейб?р эукариоттарды? цитоплазмасында кездесет?н таби?и ациклд? каротиноид. Эпидемиологиялы? д?лелдемелер ?ан сарысуында?ы ликопен концентрациясы Ж?А ?ауп?мен кер? байланысты екен?н к?рсетед?. Ликопен реактивт? оттег? т?рлер?н (ROS) бейтараптандырады, ?абыну?а ?арсы цитокиндерд?? ж?не металлопротеиназаларды? макрофагтар секрециясын азайтады, тег?с б?лшы?ет жасушаларыны? пролиферациясын тежейд? ж?не моноциттерд? азайтады. Ликопен NF-κB белсенд?ру?н тежеу ??ар?ылы ?абыну реакцияларын тежей алады, сонымен ?атар Nrf2/ARE транскрипциялы? жолын белсенд?ру ар?ылы гетеробиотикалы? метаболизмге ?сер ету? м?мк?н.

?

З?мб?р – Zingiberaceae т??ымдасына жататын б?ржарна?ты ?с?мд?к. З?мб?рд?? ROS, соны? ?ш?нде пероксидтерд? тазартатын ерекше ?асиеттер? бар. З?мб?рдег? куркумин, гингерол ж?не з?мб?р сия?ты барлы? белсенд? ингредиенттер антиоксидантты? белсенд?л?кт? к?рсетт?. [6]- Гинджерол PI3K/AKT сигнал беру жолын белсенд?ру ар?ылы супероксид дисмутазасыны? (SOD) белсенд?л?г?н арттыруы ж?не неонатальды егеу??йры? кардиомиоциттер?нде ROS ?нд?р?с?н ж?не малондиальдегид т?з?лу?н азайтуы м?мк?н. Сонымен ?атар, 6-куркуминге бай з?мб?р сы?ындылары Nrf2 индукциясы ар?ылы антиоксидантты? ?сер ету? м?мк?н. Атап айт?анда, з?мб?рд?? тамырларды ?ор?ау ?сер? ?рт?рл? механизмдер ар?ылы ж?зеге асырылады, соны? ?ш?нде тоты?у стресс?н ж?не ?абынуды азайту, азот оксид? (NO) синтез?н арттыру, тамырларды? тег?с б?лшы?ет жасушаларыны? пролиферациясын тежеу ??ж?не аутофагияны ынталандыру.

?

Миокардты? ?айта ??рылуын тежеу

?

Ж?рек ?артаюы кез?нде пайда болатын ??рылымды? ?згер?стер, соны? ?ш?нде миокардты? ?демел? патологиялы? ремоделизациясы Ж?А-ны? белг?л? предикторлары болып табылады. Миокардты? ?айта ??рылу процес? кардиомиоциттерд?? гипертрофиясына, фиброз?а ж?не миокардты? ?абынуына ?келет?н физиологиялы? ж?не молекулалы? ?згер?стермен сипатталады, сайып келгенде, ?арыншаны? ?аттылы?ыны? жо?арылауына, ж?рек ?ызмет?н?? б?зылуына ж?не а?ыр со?ында ж?рек жетк?л?кс?зд?г?не ?келед?. Ангиотензин II кардиомиоциттерд?? гипертрофиясына ы?пал етед? ж?не фибробласттарды? пролиферациясын ж?не жасушадан тыс матрица а?уызыны? экспрессиясын ынталандырады. AMPK CVD дамуында нег?зг? р?л ат?арады, ал AMPK жет?спеуш?л?г? ж?рек гипертрофиясын к?шейтед? ж?не ж?рект? ж?рек жетк?л?кс?зд?г?не бей?м етед?.

?

Цитокинд? т?рленд?рет?н ?су факторы β1 (TGF-β1) ж?рек фибробласттарын ж?рек фибробласттарына дифференциациялауды индукциялауда шешуш? р?л ат?арады. FoxO1 – апоптоз?а, тоты?у стресс?не ж?не жасуша дифференциациясына ?атысатын транскрипция факторы. TGF-β1 FoxO1 экспрессиясын ынталандырады, ал ж?рек фибробласттарында TGF-β1 FoxO1 фосфорлануын т?мендетед?, FoxO1 ядролы? локализациясын арттырады, FoxO1 а?уызыны? де?гей?н жо?арылатады ж?не ж?рек фибробласттарыны? ж?рек фибробласттарына дифференциациялануына ы?пал етед?.

?

Байкалин - scutellaria baicalensis кепт?р?лген тамырынан алын?ан таби?и ?осылыс. Байкалин AMPK/TGF-β/Smads сигнал беру жолдарын модуляциялау ар?ылы ?ысымны? шамадан тыс ж?ктелу?нен туында?ан ж?рек фиброзын тежейд?. Байкалинн?? о? ?серлер?не AMPK/TGF-β/Smads сигналды? жолын белсенд?ру ар?ылы in vivo ж?не in vitro ж?рек фиброзыны? реттелу? жатады. Байкалин сонымен ?атар Smad3-т? ж?не Smad3-т?? p300 транскрипциялы? коактиваторымен ядролы? транслокациясын тежейд?, осылайша ангиотензин II-делдалды? ж?рек фиброзыны? дамуын болдырмайды.

?

Эпикатехин жасыл шайда?ы нег?зг? биоактивт? полифенол болып табылады ж?не к?шт? антиоксидант болып табылады. Эпикатехин ангиотензин II ж?не стресст?? шамадан тыс ж?ктелу?нен болатын ж?рек гипертрофиясын т?мендетед?. Эпикатехин ангиотензин II-индукциялан?ан c-Fos ж?не c-Jun а?уыздарыны? экспрессиясын тежейд?, осылайша AP-1 белсенд?л?г?н тежейд?. Сонымен ?атар, эпикатехин ROS-т?уелд? p38 ж?не JNK сигналды? жолдарын б?геу ар?ылы NF-κB белсенд?л?г?н тежей алады, ал AP-1 белсенд?ру?н?? тежелу? эпикатехинн?? EGFR трансактивациясын блоктау ар?ылы ж?рек гипертрофиясыны? ?лгер?леу?н тежеу?н?? ж?не оны? ERK/PI3K/AKT/mTOR/mTOR/mTOR/mTOR/7000 тежег?шт?к тежеу?не ?келет?н EGFR трансактивациясын тежеуд?? н?тижес? болып табылады. пептид ж?не В типт? натрий З?рдег? пептидтерд?? реактивациясы ж?не ж?рек гипертрофиясыны? дамуын тежеу. Эпикатехин сонымен ?атар ангиотензин II-индукциялан?ан ROS ?нд?р?с?н ж?не NADPH оксидаза экспрессиясын тежейд?, осылайша ж?рек гипертрофиясын ж?не ж?рект?? ?айта ??рылуын тежейд?.

?

Б?л шолуда ж?рек-?ан тамырлары ауруларыны? алдын алу ж?не емдеу ?ш?н таби?и ?н?мдерд?? ?леует? егжей-тегжейл? сипатталады. Д?ние ж?з?ндег? халы? ?артай?ан сайын, ?артаю?а байланысты ж?рек-?ан тамырлары аурулары ?о?амды? денсаулы?ты? ма?ызды проблемасына айналуда. Таби?и ?н?мдер айтарлы?тай ти?мд?л?г? мен жо?ары ?ау?пс?зд?г?не байланысты ?рт?рл? ауруларды? алдын алу ж?не емдеуде ке??нен ?олданылады.

?

Зерттеулер ресвератрол, берберин, куркумин, ликопен, з?мб?р, байкалеин, эпикатехин, эллаг ?ыш?ылы, хонокиол, пория, таншинон IIA ж?не маригонин Е сия?ты ?рт?рл? таби?и ?н?мдерд?? аутофагияны к?шейту, тоты?у стресс?н тежеу, миардты? созылмалы тежелу?н тежеу, созылмалы инфламидт? тежеу ??сия?ты к?птеген ?сер ету механизмдер? бар екен?н к?рсетт?. апоптоз ж?не ишемия/реперфузиялы? за?ымдануды тежеу. Б?л таби?и ?н?мдер mTOR, AMPK, NF-κB, Nrf2 ж?не т.б. сия?ты ?рт?рл? сигналды? жолдарды реттеу ар?ылы ж?рек-?ан тамырларын ?ор?ау р?л?н ат?арады.

?

Сонымен ?атар, жем?стер мен к?к?н?стерд? т?тынуды арттыру, жасыл шайды ?алыпты т?тыну ж?не т.б. сия?ты а?ыл?а ?онымды диеталы? ?деттер ж?рек-?ан тамырлары ауруларыны? ?ауп?н азайту?а к?мектесед?. К?птеген эпидемиологиялы? зерттеулер мен клиникалы? сына?тар б?л п?к?рд? ?олдайды. Атап айт?анда, жасыл шайда?ы катехин, ?ызана?та?ы ликопен ж?не з?мб?рдег? гингерол сия?ты таби?и ?осылыстар ж?рек-?ан тамырларына айтарлы?тай ?ор?аныс ?сер?н к?рсетт?.

?

Дегенмен, таби?и ?н?мдер ж?рек-?ан тамырлары ауруларыны? алдын алу ж?не ба?ылау саласында ?лкен ?м?т к?тсе де, ?л? де кейб?р ?иынды?тар мен шектеулер бар. Мысалы, кейб?р таби?и ?н?мдерд?? биожет?мд?л?г? т?мен, ?сер ету механизм? толы? т?с?н?лмеген ж?не клиникалы? ти?мд?л?г? ?осымша тексеруд? ?ажет етед?. Сонымен ?атар, ?рт?рл? таби?и ?н?мдер арасында ?зара ?рекеттесу болуы м?мк?н, дозаны ж?не емдеу ?за?ты?ын о?тайландыру да к?п зерттеулерд? ?ажет етед?.