Цитиколин (цитидин 5-дифосфат холин, CDP-холин) фосфатидилхолин сия?ты фосфолипидтерд? ?нд?ру ?ш?н ?те ма?ызды. Б?л молекулалар денеде жасушалы? мембраналар мен ?ор?аныс ж?йке жабындарын жасайды [1]. Цитиколин ?арапайым холинге немесе т?пт? альфа-GPC-ге ?ара?анда к?рдел?рек молекула, б?ра? б?л мида таби?и т?рде ?нд?р?лет?н зат. Шатаспау ?ш?н ?алымдар оны ем рет?нде ?олдан?анда ?цитиколин?, ал организмде ?нд?р?лген кезде ?ЦДП-холин? деп атауды ?й?арды [2]. ?шке т?скеннен кей?н ол ек? ?осылыс шы?арады: цитидин ж?не холин. Олар гематоэнцефалды? б?гет ар?ылы ?ткеннен кей?н мида?ы нейрондар оларды цитиколин ж?не бас?а фосфолипидтер жасау ?ш?н пайдаланады [3]. Холин ж?йке ж?йес?н?? ?алыпты ж?мысын ?амтамасыз ету ?ш?н ацетилхолинд? ж?не бас?а нейротрансмиттерлерд? арттырады. Дене цитиколинд? к?птеген бас?а пайдалы ?осылыстар?а айналдырады. Сонды?тан цитиколинн?? ?арапайым холинге ?ара?анда пайдасы к?п ж?не жанама ?серлер? аз болуы м?мк?н [4,5,3].

Ол ?алай ж?мыс ?стейд?

Цитиколин нейротрансмиттерлер мен жасуша ??рылыс блоктарыны? ?нд?р?с?н арттырады. Ацетилхолиннен бас?а, ол мида?ы норадреналин мен дофаминд? арттырады [4,6]. Ол миды? ?ан а?ымын жа?сартады ж?не к?б?рек энергия ?нд?ру ?ш?н митохондрияларды ынталандырады [4,5,2]. CDP холин?н?? жетк?л?кт? де?гей? миелин деп аталатын ?ор?аныс ж?йке ?абы?ын ??райтын фосфатидилхолин мен сфингомиелинд? ?ор?айды. Цитиколин сонымен ?атар A2 ?абыну фермент?н тежейд? ж?не нег?зг? антиоксидант глутатионды к?шейтед? [7,8]. ?орытындылай келе, цитиколин нейротрансмиттерлерд? те?ест?ру ж?не ж?йке ж?йес?н тоты?удан ж?не жас?а байланысты за?ымданудан ?ор?ау ар?ылы ж?мыс ?стейд? [9,10,1].

Диеталы? к?з?

Организм цитиколинд? цитидин мен холиннен синтездейд?. Азы?-т?л?к ар?ылы цитиколин де?гей?н арттыруды? е? жа?сы жолы - екеу?н де ?амтамасыз етет?н жетк?л?кт? азы?-т?л?к к?здер?н т?тыну. Холинге бай та?амдар?а жатады [11,12] : Орган ет? (бауыр) ж?мырт?асы тауы? балы?ы Т?тас д?нд? да?ылдар Цитидин – етте (?с?ресе орган ет?нде) к?п шо?ырлан?ан РН? нуклеозид?; Ол уыз с?т?нде де кездесед? [13,14]. Цитиколинд?к ?оспалар (Cognizin, Somazina) ?осымша холинн?? та?ы б?р ?леуетт? к?з? болып табылады: холин альфа-GPC фосфатидилхолин лецитин?нен бас?а

Цитиколинн?? денсаулы??а пайдасы д?рыс болуы м?мк?н

1) Танымды? ?аб?лет?н арттыру

Жас?а байланысты когнитивт? ??лдырау Ми?а ?ан а?ымыны? т?мендеу?не немесе бас?а себептерге байланысты танымды? ?аб?леттер жасына ?арай т?мендейд?. 14 клиникалы? зерттеулерд? шолу CDP-холинн?? же??л ж?не орташа когнитивт? б?зылыстары бар нау?астарда, соны? ?ш?нде ми айналымы нашар нау?астарда есте са?тау мен м?нез-??лы?ты жа?сарта алады деген ?орытынды?а келд? [9]. 2800-ден астам егде жаста?ы пациенттерд?? деректер?не с?йене отырып, цитиколинмен ем ?абылда?аннан кей?н пациенттерд?? 21% -ында есте са?тау проблемалары жойылды ж?не пациенттерд?? 45% -ында есте са?тау ?аб?лет? жа?сарды. Б?л зерттеуде плацебо ба?ылауы болмады, сонды?тан б?з н?тижелерд? т?з д?н?мен ?абылдауымыз керек [18]. Цитиколин (9 ай бойы 1000 мг) же??л когнитивт? б?зылыстары бар 350 егде жаста?ы пациенттерде пайдалы болды, себеб? ол [19]: тоты?у за?ымдануыны? алдын алу ?ш?н норадреналин мен допамин де?гей?н жо?арылату ?ш?н ж?йке мембраналарын к?шейтед?. 210 пациентт?? ?ш зерттеу?нде деменция, есте са?тау ?аб?лет? нашар ж?не ми реакциясыны? жылдамды?ы жа?сарды. Цитиколинн?? дозасы не??рлым жо?ары болса (2000 мг), со??рлым жа?сы ?сер беред? [20,21,22]. К?птеген адамдар цитиколинд? ойлауды жа?сарту, есте са?тауды жа?сарту ж?не когнитивт? ??лдырауды болдырмау ?ш?н пайдаланады. Оны? бас?атыр?ыш рет?ндег? р?л? туралы ?ылым не айтатынын к?рей?к... 135 сау ересек адамда ек? клиникалы? сына?та цитиколин (250-500 мг) зей?н мен а?ыл-ойды? аны?ты?ын жа?сартты [23,24]. ??рамында кофеин мен CDP холин (250 мг) бар сусын 60 ер?кт?де когнитивт? ?н?мд?л?кт? арттырып, реакция уа?ытын ?ыс?артты. Кофеин белг?л? стимулятор болып табылады ж?не ол н?тижелерге ы?пал еткен болуы м?мк?н [25]. Ден? сау 24 ересек адамда цитиколинн?? жо?ары дозалары (500 немесе 1000 мг) ?рт?рл? когнитивт?к маркерлерд? жа?сартты - ??деу жылдамды?ы, ж?мыс ж?не ауызша жады, ат?арушы функция - б?ра? когнитивт?к ?аб?лет? нашар адамдарда ?ана [26]. Сол зерттеуде ?оспалар аралы? орындаушылар?а ?сер етпед? ж?не т?пт? жо?ары орындаушыларды? когнитивт?к ?аб?лет?н с?л нашарлатты. [26] Каннабист? тер?с пайдалану когнитивт?к ?аб?леттерд? нашарлатады. 19 созылмалы марихуана шегуш?лерд? зерттеуде цитиколин (8 апта бойы к?н?не 2000 мг) импульсивт? жауаптарды азайтып, когнитивт? ?н?мд?л?кт? жа?сартты. Барлы? ?атысушылар темек? шегуд? таста?ысы келд? ж?не зерттеуш?лер цитиколинн?? ?сер? оларды осы ба?ытта бас?ару?а к?мектесу? м?мк?н деп болжайды [27,28]. Алдын ала зерттеулерге с?йкес, цитиколин, ?с?ресе когнитивт?к ?аб?леттер? нашар адамдарда зей?н мен а?ыл-ойды? ай?ындылы?ын арттыра алады.

2) Инсультт? ?алпына келт?ру

Миды? белг?л? б?р айма?ына ?ан беруд? то?тату нейрондарды ?лт?р?п, миды? ауыр за?ымдалуына ?келу? м?мк?н. Цитиколин ж?йке ?абы?шаларын ны?айтып, бос радикалдарды? ?нд?р?с?н блоктайды [29,30]. Т?рт клиникалы? сына?ты? (1300-ден астам пациент) мета-талдауыны? м?л?меттер? бойынша, инсульттан кей?н 24 са?ат ?ш?нде 2000 мг цитиколин ?абылдау толы? сауы?у м?мк?нд?г?н 38%-?а арттырды [10]. 4000-нан астам инсульттан аман ?ал?андарды? деректер? цитиколинн?? н?тижелерд? ж?не Ж?ТБ-ны ?алпына келт?руд? жа?сартатынын к?рсетед?; Жо?ары дозалар (2000-4000 мг) ти?мд?рек. Б?л зерттеуде плацебо ба?ылауы бол?ан жо?, сонды?тан т?пк?л?кт? ?орытынды жасау?а болмайды [31]. 3000-нан астам пациенттерд?? ек? зерттеу? CDP-холинн?? жедел инсультке айтарлы?тай пайдасын таппа?ан [32,33]. ?ан ?юын басатын д?р?лер жедел инсульт ?ш?н б?р?нш? та?дау болып ?ала беред?. Ек? б?р?кт?р?лген шолу цитиколинн?? ?осымша арты?шылы?тар беру? немесе та?даулы емд? ала алмайтын пациенттерге к?мектесу? м?мк?н деген ?орытынды?а келд? [34,35]. Цитиколинд? уа?тылы енг?зу инсультт?? ?алпына келу?н жа?сартуы м?мк?н, б?ра? зерттеулер шектеул?. ?ан ?юын басатын д?р?лер жедел инсульт ?ш?н б?р?нш? та?дау болып ?ала беред?.

3) К?ру проблемалары

Ми мен ж?лында?ы нервтерд? ?ор?ау сия?ты, цитиколин оптикалы? нервке б?рдей пайдалы ?сер ету? м?мк?н. Ол сетчатки нейрондарыны? за?ымдалуын ?алпына келт?ру? ж?не [1] сия?ты к?з ауруларын емдеуге к?мектесу? м?мк?н: оптикалы? нейропатия глаукома амблиопия глаукома К?з ?ысымыны? жо?арылауы ж?не бас?а факторлар к?ру ж?йкес?н за?ымдауы ж?не кейде толы? со?ырлы??а ?келет?н глаукома?а ?келу? м?мк?н [36]. Глаукомамен ауыратын 80 нау?аста ек? клиникалы? сына?та ?за? мерз?мд? ауызша цитиколин ж?йке за?ымдануын ?алпына келт?рд?, к?руд? жа?сартты ж?не ауруды? дамуын б?се?детед? [37,38]. Цитиколинн?? к?з тамшылары ек? бас?а клиникалы? сына?та (68 пациент) б?рдей н?тиже к?рсетт? [39,40]. Амблиопия немесе ?жал?ау к?з? к?з бен ми жа?сы байланыспа?ан кезде пайда болады. Б?л б?р к?зде б?лы??ыр к?руд? тудыруы м?мк?н. [41] 190 бала?а арнал?ан ?ш клиникалы? сына?та ауызша цитиколин амблиопияны? стандартты ем?н жа?сартты (к?зге патч) [42,43,44]. CDP холин инъекциясы (к?н?не 1000 мг) амблиопиясы бар 10 ересек адамны? к?ру ж?йкес?н емдеп, к?ру ?аб?лет?н жа?сартты. Зерттеуде ша?ын ?лг? ?лшем? болды ж?не плацебо ба?ылаулары болмады, сонды?тан н?тижелер к?м?нд? [45]. Оптикалы? нейропатия Оптикалы? нейропатия к?ру ?аб?лет?не кедерг? келт?ру? м?мк?н к?ру ж?йкес?н?? за?ымдануыны? та?ы б?р т?р? болып табылады. Оптикалы? нейропатиясы бар 26 пациентте цитиколин (2 ай бойы т?ул?г?не 1600 мг) ж?йке за?ымдануын ?алпына келт?ру ар?ылы к?руд? жа?сартты [46]. Д?лелдер жетк?л?кс?з Осы б?л?мдег? б?зылуларды? кез келген?н емдеу ?ш?н цитиколинд? ?олдануды растайтын жарамды клиникалы? д?лелдер жо?. Т?менде жануарлар?а жасал?ан со??ы зерттеулерд??, жасуша нег?з?ндег? зерттеулерд?? немесе ?р? ?арай зерттеуге т?ртк? болатын т?мен сапалы клиникалы? сына?тарды? ?ыс?аша мазм?ны бер?лген. Дегенмен, с?з оларды денсаулы??а ?андай да б?р ж?рдема?ы рет?нде т?с?нд?рмеу???з керек.

4) Ми жара?аты

Тоты?у стресс?, аутоиммунды? реакциялар ж?не ?орша?ан ортаны? токсиндер? ми жасушаларыны? ауыр за?ымдалуына ?келу? м?мк?н. Цитиколин жасушаларды? миелин ?абы?ын ?ор?ау ж?не ма?ызды нейротрансмиттерлерд? к?шейту ар?ылы ми мен ж?лынды осы стресстерден ?ор?айды. Альцгеймер ауруы ?ш клиникалы? сына?та цитиколин (1-3 ай бойы к?н?не 1000 мг) Альцгеймер ауруыны? белг?лер?н жа?сартты [47,48,49] : Жа?сартыл?ан психикалы? ?н?мд?л?к ми?а ?ан а?ымын ынталандырды ?абыну молекулаларыны? де?гей?н т?мендетед? (гистамин ж?не IL1B) Алайда, ек? зерттеуде де н?тижелерд? ба?ылау м?мк?н болмады. ?ш?нш? зерттеуде Альцгеймер ауруына генетикалы? бей?мд?л?г? бар емделуш?лер (APOE-e4 тасымалдаушылары) одан да к?п арты?шылы?тар?а ие болды. Б?л ма?ызды ?орытынды, себеб? APOE-e4 тасымалдаушылары ?рт?рл? араласулар?а ?рт?рл? жауап беред? (ж?не к?б?несе одан да нашар). Цитиколин Альцгеймер ауруы ?ш?н д?р?л?к терапияны? ?сер?н к?шейтт? ж?не ек? ба?ылаулы? сына?ты? (600-ден астам пациент) [51,52] дамуын баяулатты. Альцгеймер ауруы бар егеу??йры?тарда цитиколин нервтерд? а?уыз мутацияларынан ?ор?айды ж?не ?ан а?ымын азайтады. Н?тижес?нде егеу??йры?тарда когнитивт? б?зылулар аз болды ж?не есте са?тау ?аб?лет? жа?сарды [53]. Цитиколин Альцгеймер ауруын емдеуге ж?не стандартты к?т?мд? жа?сарту?а к?мектесу? м?мк?н, б?ра? бар клиникалы? д?лелдер ?лс?з. Паркинсон ауруы Паркинсон ауруында дофаминд?к нейрондарды? б?зылуы б?лшы?еттерд?? ?аттылы?ын, треморды ж?не бас?а белг?лерд? тудырады. Паркинсон ауруы бар егеу??йры?тарда цитиколин мида?ы дофамин де?гей?н жо?арылату ар?ылы б?лшы?еттерд?? ?аттылы?ын же??лдетед?. Ол сондай-а? стандартты емн?? ?сер?н к?шейтед? [54,55]. К?п склероз Сырт?ы ж?йке ?абы?ыны? миелин ?абы?ыны? ?абыну б?зылуы ауыр физикалы? ж?не когнитивт? б?зылулармен б?рге ж?рет?н склерозды тудыруы м?мк?н. К?птеген склерозы бар жануарларда ?алымдар цитиколинн?? миелинд? ?алпына келт?руд? ж?не ?оз?алыс координациясын жа?сарту ?ш?н ?леует?н бай?ады [56,57].

5) Психикалы? б?зылулар ж?не наша?орлы?

Депрессия 50 пациентт? зерттеуде антидепрессант?а (циталопрам) цитиколин ?осу депрессия белг?лер?н ж?не ?алпына келт?руд? жа?сартты [58]. Егеу??йры?тарда CDP-холин миды? есте са?тау, к???л-к?й ж?не ?оз?алыс орталы?тарында норадреналин, дофамин ж?не серотонин де?гей?н жо?арылатады [59,60]. Метамфетаминге ж?не кокаинге т?уелд?лер Цитиколин 60 метамфетаминге (мет) т?уелд? адамдарда депрессиялы? белг?лерд? азайтты, б?ра? ес?ртк?ге ?сер етпед? (3 ай бойына т?ул?г?не 2000 мг). 31 метамфетаминге т?уелд? бас?а зерттеуде цитиколин миды ?ор?ады ж?не ес?ртк?н? т?тынуды азайтты [61,62]. Биполярлы? б?зылысы бар 130-дан астам кокаинге т?уелд? адамдарда цитиколин (3 ай бойы 500-2000 мг) ес?ртк?н? т?тынуды азайтты, б?ра? к???л-к?йге ?сер етпед?. Алайда, 20 ауыр кокаин ?олданушыларыны? сына?тарында ол еш?андай н?тиже бермед? [63,64,65]. То?ыз сына?ты шолу цитиколинн?? наша?орлы??а, атап айт?анда кокаинге аздап пайдасын тиг?зу? м?мк?н деген ?орытынды?а келд?, б?ра? к?шт? клиникалы? д?лелдемелерд?? ?ажетт?л?г?н атап ?тт? [66]. Цитиколин шизофрениямен ауыратын 66 пациентте стандартты емн?? ?сер?н к?шейтт?. Ол эмоционалды к??г?ртт?к, нашар ?арым-?атынас ж?не ?аттылы? сия?ты ?тер?с? деп аталатын белг?лерд? жа?сартады. Оларды к?д?мг? препараттармен емдеу ?с?ресе ?иын [67]. 24 сау ересектерде CDP-холин никотинд?к ацетилхолинд?к рецепторларды ынталандыру ар?ылы танымды жа?сартады, ол ?детте шизофренияда белсенд? емес [26]. Алдын ала зерттеулер перспективалы, б?ра? психикалы? б?зылулар мен наша?орлы?ты емдеу ?ш?н цитиколинд? ?олдануды растайтын жетк?л?кт? д?лелдер жо?.